Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam: “Nông thôn (NT) là phần lãnh thổ của một nước hay một đơn vị hành chính nằm ngoài lãnh thổ đô thị, có môi trường tự nhiên, hoàn cảnh xã hội, điều kiện sống khác biệt với thành thị và dân cư chủ yếu làm NN”
Một là, sử dụng định nghĩa địa chính trị, thành thị được xác định là tất cả những trung tâm của tỉnh, huyện và tất cả các vùng còn lại được định nghĩa là NT. Hai là, sử dụng mức độ tập trung dân sống thành cụm quan sát được để xác định vùng thành thị, trong một vùng có các hộ gia đình sống gần nhau tạo nên cộng đồng lớn hơn một số nhất định nào đó (ví dụ như 2000 người), thì được coi là thành thị, khu vực còn lại được coi là NT. Việt Nam hiện nay đang theo phương pháp thứ nhất để phân định thành thị, NT. Theo đó, NT theo quy định về hành chính và thống kê của Việt Nam là những địa bàn thuộc xã (những địa bàn thuộc phường hoặc thị trấn được quy định là khu vực thành thị).
“Nông thôn là một xã hội, là môi trường sống của người nông dân (ND), nơi diễn ra các hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội với nhiều nét đặc thù và nói gọn lại: đó không phải là đô thị (về không gian sống, về cấu trúc và tổ chức xã hội, về quan hệ con người và sinh kế) nhưng cũng không hoàn toàn đối lập với đô thị (nhất là về văn hóa)”[100]. Như vậy, NT được hiểu là nơi sinh sống của người ND với các hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội đặc thù và không phải là đô thị.
Tại các nước đang phát triển, Nông thôn thường có các đặc điểm cơ bản sau: Thứ nhất, về địa lý, NT là một địa bàn rộng lớn trải dài ra các vành đai bao quanh các thành thị (thành phố, thị xã, thị trấn).
Thứ hai, về kinh tế, NT chủ yếu sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp, các loại ngành nghề thủ công nghiệp và các loại hình dịch vụ phục vụ chủ yếu cho NN, ND.
Thứ ba, về tính chất xã hội, dân cư ở NT chủ yếu là ND và gia đình của họ, mật độ dân cư thấp hơn thành thị, tính cộng đồng cao, có nhiều yếu tố tập quán riêng biệt.
Thứ tư, về môi trường tự nhiên, NT lưu giữ và bảo tồn môi trường sinh thái tự nhiên, làm cho con người gần gũi với thiên nhiên[8].
Như vậy, NT là một vùng sinh sống của tập hợp dân cư, trong đó có nhiều nông dân. Tập hợp này tham gia vào các hoạt động kinh tế, VH-XH và môi trường trong một thể chế chính trị nhất định và chịu ảnh hưởng của các tổ chức khác, phân biệt với đô thị.
Trước hết, NT là một vùng không gian cần thiết cho sự tồn tại và phát triển của NN. Ở bất kỳ thời đại nào, không ai phủ nhận vai trò của NN. Vai trò trước tiên và quan trọng nhất của NN trong nền kinh tế là cung cấp lương thực, thực phẩm, đảm bảo an ninh lương thực, góp phần ổn định chính trị, đảm bảo an toàn cho sự phát triển KT-XH. Hai là, NN là nguồn cung cấp ngoại tệ cho nền kinh tế thông qua xuất khẩu nông sản. Ba là, NN phát triển giúp giảm nghèo nhanh và bền vững, bởi phần lớn lao động tập trung ở NT hay NN phục vụ phần lớn cho người lao động. Bốn là NN là nguồn cung cấp lao động dồi dào cho công nghiệp. Năm là, NN tạo thị trường nội địa cho hàng hóa công nghiệp.
Thứ hai, NT đóng vai trò quan trọng trong việc giữ gìn “bản sắc văn hóa dân tộc. Quốc gia nào cũng vậy, các tộc người được sinh ra bắt đầu từ NT, bản sắc văn hóa làng quê vì thế đồng nghĩa với bản sắc văn hóa từng dân tộc. Giữ gìn bản sắc văn hóa làng quê là giữ gìn văn hóa truyền thống dân tộc”.
Thứ ba, NT góp phần bảo vệ sinh thái, môi trường. Quá trình mưu cầu cuộc sống đầy đủ về vật chất đã khiến người thành thị càng ngày càng xa rời tự nhiên. Nền văn minh công nghiệp đã phá vỡ mối quan hệ hài hoà vốn có giữa con người với thiên nhiên, dẫn đến phá vỡ môi trường một cách nghiêm trọng. Thuộc tính sản xuất NN đã quyết định hệ thống sinh thái NN mang chức năng phục vụ hệ thống sinh thái[16]. Đất đai canh tác NN, hệ thống thuỷ lợi, các khu rừng, vườn cây, ao cá…phát huy các tác dụng sinh thái như điều hoà khí hậu, giảm ô nhiễm tiếng ồn, cải thiện nguồn nước, phòng chống xâm thực đất đai, làm sạch đất… làm cho con người gần gũi, gắn chặt với thiên nhiên.
Để lại một bình luận